Gülsen Solaker
Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi’nin uzun vakittir planlanan ziyaretini yapmak üzere Eylül ayında Türkiye’ye gelmesi bekleniyor.
Arap Baharı’nın da tesiri altına aldığı ülkelerden olan Mısır’da Türkiye’de hükümetin takviye verdiği Muhammed Mursi’nin Sisi tarafından düzenlenen askeri darbe ile devrilmesinin akabinde ise ikili bağlarda makus bir periyoda girilmişti.
2020’de başlayan olağanlaşma sürecinden evvel Erdoğan vakit zaman iç siyasete de yansıyacak formda Sisi için “darbeci, anti demokrat ve katil” üzere ağır sözler kullanırken, iki ülke ortasındaki buzlar son yıllarda çözülmeye başlamıştı.
Bu kapsamda iki ülke başkanlarının karşılıklı ziyareti planlanmış ve birinci olarak Erdoğan 14 Şubat’ta Kahire’ye gitmişti.
Sisi’nin ziyareti 2012 yılından bu yana Mısır’dan Türkiye’ye cumhurbaşkanı seviyesinde yapılacak birinci ziyaret olacak. Cumhurbaşkanlığı’na yakın basın yayın organlarına nazaran ziyaret 4 Eylül’de gerçekleşecek.
Cumhurbaşkanlığı tarafından resmi olarak duyurulmayan lakin çeşitli kaynaklarca Eylül ayında yapılacağı doğrulanan Sisi’nin ziyareti sırasında masadaki en değerli başlığın İsrail’in Gazze’de devam ettirdiği ataklar, ateşkes uğraşları ile bölgedeki tansiyonun artması üzere gelişmeler olması bekleniyor.
Buna ek olarak iki ülke ortasında birinci Yüksek Düzeyli Stratejik İş Birliği Kurulu toplantısının düzenlenmesi ve 20’ye yakın mutabakatın imzalanması da hedefleniyor.
Kahire’ye en son Dışişleri Bakanı Hakan Fidan Ağustos ayı başında gitmiş ve Mısır Dışişleri Bakanı Bedr Abdulati’nin yanı sıra Sisi ile de bir ortaya gelmişti.
Mısır ile münasebetler neden bozulmuştu?
Türkiye-Mısır bağlantıları 2010’dan itibaren çalkantılar içine giren Mısır’daki siyasi gelişmelerden, bölgesel dengelerden ve bunlara karşı AKP hükümetinin tercihlerinden direkt etkilendi.
2010 yılının sonlarına yanlışsız Tunuslu seyyar satıcı Muhammed Buazizi’nin kendini yakması ile başlayan ve Mısır’ı da tesiri altına alan halk ayaklanmaları 30 yıl ülkeyi yöneten Hüsnü Mübarek’i koltuğundan ederken, yerine gelen o periyotta AKP tarafından da desteklenen Müslüman Kardeşler çizgisindeki Mursi olmuştu.
Mursi’nin Haziran 2012’de misyona gelmesinden 5 ay sonra Erdoğan Başbakan olarak Kahire’ye gitti ve Ankara Mursi idaresinin iktidarını güçlendirmesi için her türlü dayanağı vermeye başladı. Mursi’nin AKP 4. Olağan Kongresi’ne katılmak üzere 30 Eylül 2012 tarihinde Ankara’ya yaptığı ziyaret Mısır’dan Türkiye’ye Cumhurbaşkanı seviyesindeki son ziyaret olmuştu.
Ancak Mursi’nin birtakım antidemokratik uygulamaları çok geçmeden ülkeyi tekrar geniş çaplı halk ayaklanmalarına sürükledi. 3 Temmuz 2013’de ordu tarafından Mursi’nin idaresine son verildi ve Sisi iktidarı devraldı.
O periyotta Mursi’nin devrilmesine Erdoğan ve Dışişleri Bakanı olan Ahmet Davutoğlu sert reaksiyon gösterdi ve 2020’ye kadar Sisi’ye karşı olan olumsuz tutum devam etti. Bu hal bazen iç siyasete de yansıdı.
Erdoğan, 7 Haziran 2015 genel seçimi öncesinde yaptığı konuşmada “7 Haziran bizi değerli Menderes’in akıbeti, Mursi’nin akıbetiyle tehdit edenlerin bir sefer daha hüsrana uğrayacağı seçim olacak” diye konuşmuştu.
2019 lokal seçimlerinin İstanbul’daki ikinci tipi öncesi ise Erdoğan’ın İBB Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu için sarf ettiği “Pazar günü Sisi mi diyeceğiz, Binali Yıldırım mı diyeceğiz? Problem bu kadar önemli” sözleri de hafızalara kazınmıştı.
İlişkilerdeki makus periyodun iç siyasetteki yansıması açısından akıllarda kalan bir öteki konu ise Erdoğan’ın bir periyot çok sık kullandığı fakat artık tercih etmediği Mısır’da darbe terslerinin simgesi olan Rabia işareti olmuştu.
Sisi ile adım adım gelişen ilişkiler
2020’ye gelindiğinde bölgesel dengelerin değişmesinin de tesiriyle Sisi’ye karşı duyulan hasımlık geri plana atıldı ve Ağustos 2020’de iki ülke ortasında olağanlaşma süreci başladı.
Dışişleri Bakan Yardımcıları başkanlığında 5-6 Mayıs ve 7-8 Eylül 2021 tarihlerinde birincisi Kahire’de, ikincisi Ankara’da olmak üzere iki turlu siyasi istişareler yapıldı.
Erdoğan bağların makus olduğu sırada 13 Mart 2019’da katıldığı bir programda “Beni Sisi’yle çok barıştırmak isteyenler var. Asla kabul etmiyorum, etmem de. Onunla tıpkı masada oturmam” demişti.
Erdoğan, Haziran 2019’da ise mahpusa konulan ve akabinde mahkeme salonunda hayatını kaybeden Mursi’nin eceliyle ölmediğini belirterek süreci takip edeceklerini söylemiş ve Mısır’ın memleketler arası mahkemelerde yargılanması için gerekenin yapılacağını kaydetmişti.
Bu açıklamalardan bir mühlet sonra iki ülke ortasında olağanlaşma periyodunun birinci adımları atılırken, Erdoğan “aynı masada oturmam” dediği Sisi ile Kasım 2022’de Katar’daki Dünya Kupası’nda tokalaştı ve bir ortaya geldi.
Erdoğan bu görüşmeye ait sorular üzerine “Siyasette ebedi olarak dargınlık, kırgınlık, küslük olmaz. Vakti, vakti geldiği anda oturur, kıymetlendirir, ona nazaran de bir yenilemeyi yapabilirsiniz. Şu anda Türkiye olarak dertli olduğumuz ülkelerle alakaları yine ele alabiliriz. Hele hele Haziran seçiminden sonra bir sil baştan yapabiliriz. Ve buna nazaran de yolumuza o halde devam edebiliriz” diyerek yeni periyodun işaretini verdi.
Normalleşme ile sıkıntılar aşıldı mı?
Mısır’la olağanlaşma Türkiye’nin Ortadoğu’daki başka birtakım ülkelerle de başlattığı süreçle paralel devam ederken, Kahire ile olan yakınlaşma ise daha temkinli ilerledi.
Daha evvel tansiyonlu bir ilgi sürdürülen Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve İsrail üzere ülkelerle karşılıklı adımlar süratli atılırken, dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Mısır’la başlayan olağanlaşma sürecinin çok yavaş ilerlemesinden şikâyet etmişti.
Ağır da ilerlese Temmuz 2023’te değerli bir adım atılarak, Ankara ile Kahire diplomatik münasebetlerin düzeyini tekrar büyükelçi seviyesine çıkararak gerekli atamaları karşılıklı yaptı.
Maraş zelzeleleri de iki ülkeyi birbirine yakınlaştıran bir öbür etken oldu. Adana’ya gelen Mısır Dışişleri Bakanı Sami Şükri ilişkilerin bozulduğu 2013 yazından sonra Türkiye’ye gelen birinci üst seviye Mısırlı yetkili oldu.
Türkiye ile Mısır normalleşmesinin yavaş ilerlediği devirde tahlil arayan meselelerden birisi olarak Libya ön plana çıkarken, başka kıymetli sorun Mısır’ın rahatsız olduğu Türkiye’deki Müslüman Kardeşler varlığı idi.
Mısır olağanlaşma sürecini Türkiye’nin Libya siyasetlerinde bir değişiklik olmaması nedeniyle bir periyot askıya aldığını açıklarken ilerleyen vakitlerde iki başşehir görüşlerini birbirine yaklaştırmıştı.
Sisi’nin ziyaretinde Gazze’nin yanı sıra Libya üzere iki ülkeyi ilgilendiren öteki bahisler da ele alınarak, ticaret hacminin artırılması ve enerji alanında iş birliği imkanları konuşulacak.