Tasarım mezunu, illustrator ve çocuk kitabı müellifi Sonja Danowski, insan hafızasının korunmasını amaçlayan vakitsiz çizimleri ile 40’tan fazla ödül aldı. Dünya çocuklarının hayallerine özgün çizimleri, yazıları ve şiirleriyle eşlik eden Danowski’nin kitapları ise yirmiyi aşkın lisana çevrildi.
Ketebe Çocuk’un aktifliği için eylül ayında İstanbul’a gelen ödüllü müellif ve çizer Sonja Danowski, bir gün tekrar İstanbul’u ziyaret etmek ve izlenimlerini derinleştirmek istiyor.
Danowski, kaleme aldığı yapıtlarının arkasındaki serüveni Gazete Duvar’a anlattı.
Sonja Danowski Çocuk edebiyatına olan seyahatiniz nasıl başladı? Çocukların hayal gücü üzerine eserler üretmenin gerisindeki motivasyonunuz nedir?
Yaratıcı şeylere olan tutkum çocukluğumda uyandı. Çizim masamda oturup fotoğraf yapmayı severdim. Ayrıyeten nakış işlemeyi, dikiş dikmeyi, çömlekçiliği, yani ellerinizle kendi eserinizi yaratabileceğiniz çabucak hemen her şeyi severdim. Tasarım çalışmalarım sırasında çizim yaparak çok vakit geçirdim. Birinci motivasyonum sanatsal hünerlerimi geliştirmekti. Çizim ve boyama, pratik yaparak inanılmaz derecede düzgün bir formda geliştirebileceğiniz bir zanaattır.
İllüstrasyonların birçok kullanımı var lakin hiçbiri beni kitaplar kadar büyülemiyor. Sözlerin ve fotoğrafların iki kitap kapağı ortasında farklı bir dünyaya açılma biçiminde büyülü bir şeyi var ve çocukların bu büyüyü kendi başlarına keşfetmelerini umuyorum, tıpkı kendimi fotoğraflı kitaplarıma kaptırdığım üzere.
‘RÜYALAR DİZGİNLENMEYEN HAYAL GÜCÜMÜZÜN KANITIDIR’
‘Çocuk Rüyaları’ kitabınızın çizim sürecinde ilham kaynaklarınız nelerdi? Çocuk düşlerini görselleştirirken ne tıp zorluklarla karşılaştınız?
Doğa, herkesin uyuduğunu ve herkesin hayal gördüğünü belirlemiştir. Hayaller çok kıymetlidir, bu nedenle onlara bir kitap adamak istedim. Bilhassa uyanma anını, artık tutunamadığınız için düş dünyasından ansızın ayrıldığınız anı heyecan verici buluyorum. Uyandıktan sonra kalan modüller çok fazla bulmaca oluşturuyor. Hayaller, dizginlenemeyen hayal gücümüzün ispatıdır. Uykumuzda bilinçaltımızı işgal eden anılarımızdan ve hislerimizden gelen şeyleri birleştiririz, böylelikle fantastik ve bazen saçma hayaller ortaya çıkar. Hayal görme anında her şey bize çok elle tutulur görünür. Bunun işimle çok ilgisi var zira çizimlerimde gerçekte hiç var olmamış lakin fotoğraflı kitapta gerçek üzere görünen büsbütün yeni görsel dünyalar yaratıyorum.
Çocukların Düşleri, Sonja Danowski, 56 syf., Ketebe Yayınları, 2022. Resimleri oluştururken geçirdiğim vakitten ne kadar keyif aldığımı hatırlıyorum. Yeni bir kitap üzerindeki çalışmam çoklukla inişler ve çıkışlarla ilişkilendirilir lakin bu kitapla derin bir halde rahatladım ve hayal gücümün tıpkı düşlerde olduğu üzere serbestçe dolaşmasına müsaade verebileceğimi ve her düş gören çocukla birlikte kendimi yeni bir fotoğraf dünyasına daldırabileceğimi hissettim.
Kitabın son sayfası, okuyucuyu kendi düş dünyasında diğer hiç kimsenin göremediği şeyleri görmek için gözlerini kapatmaya davet eden “Ve bu gece ne hakkında düş görüyorsun?” cümlesi ile bitiyor.
‘HAYATIMIZI DUYUSAL VE YAŞAMAYA PAHA KILAN ÇOKLUKLA KÜÇÜK ŞEYLERDİR’
Çizimlerinizde spontane çalıştığınızı söylüyorsunuz. Yaratıcılığınızı tetikleyen özel bir ritüeliniz yahut ortamınız var mı? Çocuklara hitap eden bir muharrir ve illüstratör olarak, onlara verdiğiniz en kıymetli bildiriler nelerdir, çocukların hayal gücünü nasıl besliyorsunuz?
Evet, çizim yaparken birçok fikir spontane olarak aklıma geliyor ve bir proje için her yeni çizim bana öyküye yeni bir yaklaşım getiriyor. Beşinci katta, çatı görüntüsünün olduğu, eski, sessiz ve art bahçesi olan bir binada yaşıyorum. Her akşam oraya bir karga sürüsü toplanıyor. Yazın balkonumu küçük bir bahçeye dönüştürüyorum ve ışıkla dolu odam, tıpkı vakitte oturma odam, benim için şimdiye kadarki en uygun çalışma alanlarından biri. Akşamın geç saatlerinde kendimi daha yaratıcı hissediyorum; gecenin sessizliği bana zamansızlık hissi veriyor. Suluboyalarla çalışırken, renkleri tüm renk yelpazesiyle gösteren gün ışığını seviyorum. Fotoğraflarımda duygusal olarak yüklü anları yakalamaya çalışıyorum ve ayrıyeten her saniye duyularımızla algıladığımız küçük, çoklukla göze çarpmayan detaylara da yer veriyorum. Örneğin, vızıldayan bir yaban arısı, bir çiçek yaprağı, pencere kenarındaki tahta bir figür. Çocukları yakından bakmaya teşvik etmek istiyorum zira hayatlarımızı bu kadar duyusal ve yaşamaya bedel kılan ekseriyetle bu küçük şeylerdir.
‘İSTANBUL’A GERİ DÖNÜP İZLENİMLERİMİ DERİNLEŞTİRMEYİ UMUYORUM’
Birkaç ay evvel Türkiye’ye geldiniz. Türkiye’deki çocuk edebiyatı hakkında gözlemleriniz nelerdir?
İstanbul seyahatim çok zenginleştirici ve ilham verici bir tecrübeydi. Tüm bunları mümkün kıldığı ve kitaplarımı Türk okuyucularla buluşturduğu için yayınevim Ketebe’deki özverili takıma çok minnettarım. Kaldığım müddet boyunca çocuk edebiyatına karşı büyük bir takdir ve bağlılık yaşadım. Bir atölyede 18 şahane, yetenekli Türk illüstratör ve onların hoş çalışmalarıyla tanıştım. Büyüleyici kitapçı Minoa Pera’da kitap imzaladım ve okuyucuların nazik kelamlarından etkilendim. Bir gün bu kusursuz kente geri dönüp izlenimlerimi derinleştirmeyi umuyorum.
‘AKŞAMLARI YATMADAN AİLECE KİTAP OKUMAKTAN DAHA HOŞ NE OLABİLİR?’
Özellikle teknolojinin gelişmesiyle birlikte çocuklar kitaplara nazaran bilgisayar ve telefonlara daha fazla vakit harcıyorlar. Aileler bazen çocuklarını kitap okumaya ikna etmekte zorluk çekiyor. Teknolojinin kitap okumaya olan tesirini nasıl değerlendiriyorsunuz? Aileler kitap okuyan çocuklar nasıl yetiştirebilir, verebileceğiniz tavsiyeler neler?
Çocukluğumda en sevdiğim kitapları düşündüğümde, hala öykülere ve onları açtığımda yaydıkları atmosfere kendimi bağlı hissediyorum. Her sekansında farklı bir şey gösteren bir ekranla bu türlü duygusal bağlar kurup kuramayacağınızı bilmiyorum. Bilgisayar programları ekseriyetle bir şeyi eğlenceli bir formda öğrenmek için şahane bir yol sunar lakin tıpkı vakitte temel şeylerden sizi uzaklaştırabilir, huzursuzluğa neden olabilir ve izleyiciyi zihinsel bir boşluğa çekebilir. Çocukları günlük ritüeller aracılığıyla gelişimin en erken etaplarından itibaren kitaplarla tanıştırmanın çok değerli olduğuna inanıyorum. Örneğin, akşamları yatmadan evvel ailecek bir kitap okumaktan daha hoş ne olabilir?
Kardeşim Gelmeden Evvel, Sonja Danowski, 40 syf., Ketebe Yayınları, 2024. Çocukların kendilerinin yaratıcı olmasını sağlamak da kıymetlidir. Bilgisayarlar ve bilhassa yapay zeka gelecekte giderek daha değerli bir rol oynayacağı ve bir düğmeye basarak metinler yazıp fotoğraflar oluşturabileceğiniz için kendi insan yaratıcılığımızı, zekamızı ve maharetimizi korumak için elimizden gelen her şeyi yapmalıyız. Tüm çocukların dans etmek, müzik yapmak, el işi yapmak, fotoğraf yapmak, çizim yapmak, yemek pişirmek, yürümek, bahçeyle uğraşmak, dinlemek, kıssa anlatmak, okumak ve her şeyden kıymetlisi güçlü analog dünyamızda hayal gücüne dayalı oyun üzere aktivitelerden keyif almasını umuyorum.
‘ÇOCUKLARIN SAVAŞ BÖLGELERİNDE VE YOKSULLUK İÇİNDE BÜYÜMESİ ÜZÜCÜ’
Dünyada milyonlarca çocuk, maddi zorluklar ve savaşlar nedeniyle kitap okuyamıyor. Kitaba erişimi olmayan çocuklar için rastgele bir projeniz var mı yahut bunu yapmayı planlıyor musunuz?
Bu soruyu olumsuz yanıtlamak zorunda kalmam beni üzüyor zira bu çocuklara ulaşma imkanım yahut fırsatım yok. Bu kadar çok çocuğun savaş bölgelerinde ve yoksulluk içinde büyümesi inanılmaz derecede üzücü.
Okuma alışkanlığının ve bununla birlikte gelen eğitimin yaygınlaştırılması, özgür iradeye dayalı hayatın, daha yeterli, daha adil ve daha barışçıl bir dünyanın anahtarıdır.
‘HAYAT, ANLATILMAYI BEKLEYEN FOTOĞRAFLAR VE KISSALARLA DOLU’
Gelecekte üzerinde çalışmayı planladığınız rastgele bir projeniz var mı?
Bir fotoğraflı kitap sanatkarı olarak çok sabra gereksinimim var. Yeni bir kitap için tüm çizimleri tamamlamak aylar alıyor. Şu anda daha evvel yaptıklarımdan biraz farklı olduğu için nitekim keyif aldığım bir fotoğraflı kitap projesi üzerinde çalışıyorum. Fakat hala o esnek yaratıcı kaos hali hakkında yapılan rastgele bir açıklama yarın yeniliğini yitirebilir. Gelecekte çok daha fazla kitap resimlemeyi umuyorum; bundan asla sıkılacağımı düşünmüyorum zira hayat anlatılmayı bekleyen fotoğraflar ve kıssalarla dolu.